یادداشت‌های زیرزمین و شب‌های روشن (مجموعه داستان) شومیز

داستایفسکی «شب‌های روشن» را در سال ۱۸۴۷ نوشت، یعنی در بیست‌وشش سالگی، زمانی که هر جوانی بنا به مقتضیات سنی‌اش در عالم رؤیاها و خیال‌پردازی‌ها به‌سر می‌برد و «یادداشت‌های زیرزمین» را در سال ۱۸۶۴، یعنی در سن پختگی و پس از سرد و گرم چشیدن‌های بسیار، به‌ویژه بعد از آن همه بلایی که سرش آمد، بیماری، تهیدستی، زندان، تبعید و خیلی دردسرها و مشکل‌های دیگر. مترجم فرانسوی به ویژه این دو داستان را با هم آورده و آن‌ها را به دو شیار عمیق و ناهموار در جاده زندگی داستایفسکی تشبیه کرده است، دو شیاری که در عین متضاد بودن، نقش‌شان یکی است و هر دو به یک‌جا ختم می‌شوند. نویسنده در «شب‌های روشن» امید را در دل خواننده می‌پروراند، آن‌هم با شخصیتی منزوی و تنها که هیچ دوستی و عاطفی با کسی ندارد. اما این امید به مویی بند است و خواننده در حالت تعلیق زمانی که گمان می‌کند گل امید می‌رود که شکوفا شود، رشته پاره می‌شود و جز یاس و نومیدی چیزی برایش باقی نمی‌ماند. در «یادداشت‌های زیرزمینی» که بسیاری از داستایفسکی‌شناسان آن را کلید درک همه آثارش می‌دانند، نویسنده یعنی راوی دیگر جوان نیست، چهل ساله است، آن‌قدر بلاها سرش آمده که آدم تعجب می‌کند چه‌گونه دوام آورده و زنده مانده است...